Az gören kişi görebilmek için retinasının (gören tabaka) daha iyi fonksiyon gösteren bölgesini kullanmak durumundadır. Görmeyen retina bölümünün büyüklüğü ve kaybın derinliği görüntünün ne kadar büyümesi ve genişlemesi gerektiğini belirler. Diğer bir deyişle görme alanındaki kaybın yoğunluğu ve büyüklüğü arttıkça geride kalan retinal elamanların daha büyük bir imaj algılaması gerekmektedir.
Yetersiz retinal alandan maksimal olarak yararlanmak amacıyla büyütmeyi kullanıyoruz
Büyütme şu üç yolla sağlanabilir.
1-Objeyi göze yaklaştırarak
2-Objenin büyütülmesi, büyük objeler kullanarak
3-Büyütme gücü olan lenslerle optik olarak büyük imaj elde ederek
Obje ile aradaki mesafeyi yarıya indirirsek 2x büyütme elde ederiz. Az gören çocuk için sınıfta oturma yeri ayarlanarak 2x – 4x gibi bir büyütme elde edilir.
Çocuğun tahtaya gidip bakması ise 10x – 20x kadar büyütme sağlayacaktır. Bu şekilde çocuk teleskopik gözlük olmadan daha ucuz ve uzaktan yakına geçebilme açısından daha kolay aynı büyütmeyi sağlayabilir.
Yakın için de; 50cmdeki bir materyal 25 cm'ye getirildiğinde 2x büyütme, 2.5cmye getirildiğinde 20x büyütme elde edilmiş olur. Küçük baskı kitabı, büyük baskı kitabın okunabildiği mesafeden daha yakına getirip aynı büyütmeyi elde ederek okutabiliriz.
Genç insanlarda uyum yeteneğinin güçlü olması, gerekli büyütme için yaklaştırdıkları mesafede netleştirmelerini sağlar. Az görenlerde yaşın genç olması ve özellikle normal görmenin de doğuştan beri olmaması yardımcı aletlerden faydalanmayı artıran en iyi durumdur. On yaş altındaki az gören çocukların %70'i herhangi bir optik yardımı olmaksızın sadece kırma kusurlarının düzeltilmesiyle okuyabilmektedir. Bunların mevcut uyum güçleri yüksektir ve ayrıca bu grupda miyopinin daha sık rastlanılması dolayısıyla görme kusuru okumak için büyük bir engel olmayabilir. 25cm veya daha yakına getirerek yazıyı okuyabilirler.
Şiddetli görme alanı kaybı olan az gören kişilerde ise objeyi göze yaklaştırdıklarında görme alanı kaybı artacağından, hastanın okuması daha da güçleşecektir.
Diğer yandan hastanın görme keskinliği yeterli retinal imaj elde etmek için çalışma uzaklığını ne kadar yakına getireceğini belirler. Bu uzaklıkta net görebilmek için gerekli diyoptri ilave edilmelidir.
Büyütme elde etmede 2.ci yöntem:
*Büyük harfli kitaplar, telefon rehberleri vb. bu konuda en sık kullanılan yardımdır. Bowers ve arkadaşları büyük baskılı yazı kullanılarak elde edilen okuma performansının optik aletlerle elde edilene üstün olduğunu bildirmişler.
*Büyük tuşlu telefonlar, saatler
*Özel iskambil kağıtları
*Kapalı devre TV sistemleri (Bunlarda da okuma hızı ve süresi optik aletlere göre daha fazladır)
*Üç boyutlu cisimleri gösterebilen videomagnifierler
*Bilgisayarda yazı, ikon büyüklüğünü artırma özelliği, veya ekran büyüteçleri görevini yapan ayrı sistemler gibi örnekler verilebilir.
Objenin büyütülmesi ve objeyi göze yaklaştırma optik olmayan yardımdır. Nonoptik yardımcı aletlere örnekleri çoğaltabiliriz..
*Konuşan bilgisayarlar, konuşan saatler
*Kılavuz köpekler
*Çek yazma rehberi, geniş çizgili not kağıtları ,geniş keçeli kalemler
*Yüksek güçte lambalar
Üçüncü ve üzerinde duracağımız büyütme yöntemi ise
Bu bölümde optik olarak neler yapabiliriz,onları inceleyeceğiz.
1-Büyüteçler (el büyüteçleri, ayaklı büyüteçler, boyna asılan ,kaleme takılan vb büyüteçler)
2-Yüksek derecede + güçte gözlük camları
3-Teleskoplar
4-Kontakt Lensler
5-Bifokal yüksek yüksek dereceli göz içi lensler
6-Elektronik otofokusabl teleskoplar
7-Projeksiyon cihazı
Büyütecin bilinen bir alet olması dolayısıyla birçok hasta büyütmeye bu yolla başlamayı tercih eder. Mevcut olan gözlüğün gücünü artırmak gerektiğinde pahalı yeni bir reçete yerine büyüteç ilave edilebilir.
Az görenlerin bir tip aletten daha fazlasına sahip olmalarında fayda vardır. Bir çok kısa ihtiyaç için büyüteç kullanabilirler, saat rakamları, fiyatat etiketleri, telefon numaraları, gözlüklerini takmadan önce hangi yazıyı okuyacaklarını bulmak gibi.
Her iki eli meşgul eder: Bir el okuma materyalini tutarken öbürü lensi tutmaktadır
Her iki el ayrı ayrı ayarlama yapmalıdır, biri yazının gözden uzaklığını diğeri lensin yazıdan uzaklığını ayarlamalıdır
Lens-obje uzaklığının sabit olması sağlandığında retinal imaj aynı büyüklükte kalacaktır
Daha uzak çalışma uzaklığı bir avantajdır, fakat lensin alanı uzaklık arttıkça küçülecektir.
Sayfa üzerinde kaydırılır, tremorlu(titreme), artritli hastalar için kullanışlıdır
Gözlükle karşılaştırıldığında alanı azalmıştır ancak gerçek olmayan imaj normal okuma mesafesinden gözlenebilmektedir.
Küçük ve ekzantrik(merkezin dışında) görme alanı olan olan hastalar için seçilebilir.
Ayaklı olduklarından çalışma uzaklıkları sabittir,bu yüzden hasta uyum gücüne sahip olmalıdır, veya yakın gözlüğünü kullanmalıdır.
Büyüteçlerde merkezi alanın çevresinde sapmalar olmaktadır, ayrıca büyütecin gücü arttıkça lensin alanı küçülmektedir.
Bu problemi önlemek için asferik büyüteçler geliştirilmiştir. Böylece her tarafı aynı güçte, geniş görme alanlı ve kısa odak uzaklığı olan ince büyüteçler elde edilmiştir.
Özetlersek, büyüteçler;
*Kolay kabul edilebilir aletlerdir
*Çalışma uzaklığının artması avantajlıdır
*Kısa ihtiyaçlarda özellikle faydalıdır
*Yüksek dereceli camlar gereken kişilerde, çok yakın çalışma uzaklığı tolere edilemiyorsa total diyoptri gözlük ve büyütece bölünebilir.
*Belirgin periferik alan kaybı olan kişilerde hemen hemen seçilebilecek tek optik yöntemdir.
*3 Diyoptriden 68 Diyoptriye kadar seçim yapılabilir.
Az gören 0,1den daha iyi görme keskinliğine sahipse, her iki gözde yeterli görme var ise 6-8-10 diyoptrilerde ilave camlar okuma gözlüğü olarak verilebilir.
İlave camlar 40 Diyoptri ye kadar verilebilir, ancak 24 Diyoptri ve üzerinde okuma uzaklığı 4cm ve daha kısa olduğundan sıklıkla reddetme söz konusudur. Daha kötü görmelerde el büyüteci okuma uzaklığını artırdığından daha iyi bir seçim olabilir.
Yüksek Dereceli + Güçte Camların Avantajları
1-Basit, pratik, her iki eli serbest bırakan alet olması
2-Nispeten biraz toleranslı fokus derinliği sağlaması
3-Nispeten diğer azgörmeye yardımcı yöntemler içinde en geniş görme alanına sahip olmasıdır.
Yüksek Dereceli + Güçte Camların Dezavantajları
1-Okuma uzaklığının yakın ve sabit olması
2-12 Diyoptrinin üzerinde binokuler verilememesi(12 Diyoptrinin üzerinde okuma uzaklığı 8 cm den daha yakın olmaktadır, bu uzaklıkta binoküler görüş sağlanamaz)
3-20 Diyoptrinin üzerinde, bifokal olarak da 5 Diyoptrinin üzerinde bulunma güçlüğü
Nispeten daha kompleks alettirler. İki tip teleskop mevcut:
Galilean teleskobu yüksek dereceli konkav bir merceğin okuler ve daha zayıf güçlü konveks bir merceğin objektif olarak kullanıldığı bir kombinasyondur.
Keplerian teleskopları ise prizm lensler ihtiva ederler. Hem okulerin hem objektifin pozitif kırıcılığı vardır. Prizmatik luplu gözlük de denmektedir.
Bir teleskop temelde uzak içindir, sisteme ekstra bir konveks mercek ilave ederek orta ve yakın mesafeler için teleskop elde edebiliriz.
Yüksek dereceli + güçte camlara göre daha uzak çalışma uzaklığı elde ediyoruz. Teleskobun büyütme gücü 3x ise, sisteme 4 Diyoptri mercek ilave yapıldı ise çalışma uzaklığı: 1m / 4 = 25 cm dir. Büyütme gücü 3x olan konveks mercek 3 x 4 = 12 Diyoptridir.12 Diyoptri konveks mercek ise 1m / 12 = 8,5 cm çalışma uzaklığına sahiptir.
Avantajlarını özetlersek:
*Temelde uzak içindir, sisteme konveks cam ilave edilerek orta ve yakın mesafeler için kullanılabilir.
*Aynı teleskobun çeşitli ilavelerle uzak-orta-yakın mesafeye ayarlanabildiği tipleri mevcuttur.
*Yüksek konveks sferik camlara göre, aynı güçte daha uzak mesafede veya aynı mesafede daha daha fazla güçte bir büyütme sağlarlar.
Dezavantajları ise:
*Gözlük camlarına göre daha daralmış görüş alanı ve fokus genişliğinin çok az olması,
*Kozmetik görünümüdür.
Tek göze veya iki göze uygulanabilirler.
Kontakt lensler , eksi güçlü bir kontakt lens üzerine artı güçte bir gözlük camı ile LVA olarak kullanılabilirler. Burda teleskop sistemi örnek alınarak,eksi güçlü kontakt lens okuler, artı güçlü gözlük camı ise objektif olarak kullanılmaktadır. Ayarlama verteks mesafesi değiştirilerek yapılmaktadır.
Bu sistem ile geniş bir görme alanı sağlanmaktadır. Böylece retinitis pigmentoza gibi periferik görme alanı kısıtlı olgularda iyi bir yakın görme elde edilmektedir. Ancak büyütme bu şekilde 2x veya daha az olarak sınırlı olmaktadır.
-50 Diyoptri gibi yüksek dereceli kontakt lens üzerine +20 Diyoptri gibi bir konveks cam ve başa takılan verteks mesafesinin 8 cm gibi uzun mesafelerde ayarlanmasına imkan verecek cam çerçevesi taşıyıcısı kullanılarak daha büyük büyütmeler elde edilebilir. Takdir edersiniz ki kullanışlı olmaz.Bu yüzden kontakt lens sistemlerinin kullanımı kısıtlıdır
Bundan başka kontakt lensler keratokonus, düzensiz astigmatizma gibi olgularda kırıcı ortamın ön yüzeyini düzgün hale getirdiklerinden ve ve yüksek numaralarda gözlükden daha iyi bir görme keskinliği ve görme alanı sağladıklarından faydalıdırlar. Gözün renkli kısmı olan iris ile ilgili bazı durumlarda renkli opak kontakt lensler faydalı olabilir.
Kontakt lens sistemindeki yüksek negatif lensin göz içerisine yerleştirilmesidir.
Intraokulerlensler santralde 2 mm çapında –40 Diyoptrilik negatif bölüm, bunun periferinde ise örneğin +20 Diyoptrilik pozitif bölümü olan bifokal lenslerdir. Kullanılan implant bifokal olduğu için çevre kısmı ile hastaların karşıyı görmesi engellenmeden yakın için büyütme fonksiyonu sağlanmakta ve böylece görme alanı daralmamaktadır.
Galilei teleskopik sisteminin negatif okulerinin göz içine implantasyonu ve kişinin yüksek (+) gözlük kullanmasıyla gözün teleskop sistemi gibi görev yapacağı düşünülerek uygulanmışlardır. Böyle bir büyütme sisteminden elde edilen görme alanı genişlğinin benzer büyütmeyi sağlayan teleskop sisteminden 4 ile 10 misli daha geniş olduğu ortaya konmuştur.
Cerrahi bir yöntem olması dolayısıyla uygulamaları kısıtlıdır.
Obje bir perde üzerine büyütülmüş olarak yansıtılır.
Adaptasyon gerektirmezler, büyütme oranları ayarlanabilir, aydınlatma ve kontrast ayarı yapılabilir.
Ancak büyük olmaları ve taşıma zorluğu dezavantajlarıdır.